Dieta i mózg

Niektórych związków chemicznych nasz organizm nie umie wytworzyć, chociaż są one bardzo ważne dla prawidłowej pracy wielu narządów. Takie związki, zwane niezbędnymi, powinny być dostarczane dziecku w codziennej diecie. Dlatego nieprawidłowe odżywianie może niekorzystnie wpływać na funkcjonowanie mózgu i powodować problemy z zachowaniu i nauce dziecka. Szczególne znaczenie dla dojrzewania i funkcjonowania pracy mózgu mają niezbędne, wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WNKT) z rodziny omega-3 i omega-6.

Niezbędne, niezwykłe kwasy omega

Czy wiesz, że mózg jest najbardziej tłustym ludzkim narządem? Lipidy (tłuszcze) stanowią aż 60% suchej masy ośrodkowego układu nerwowego. Szczególnymi związkami lipidowymi są kwasy tłuszczowe, ważny materiał budulcowy błon komórkowych neuronów i osłonek wypustek nerwowych. Ale oprócz tego kwasy omega-3 i omega-6 spełniają także inne funkcje - hamują procesy zapalne, pomagają w przewodzeniu impulsów między neuronami.

WNKT - WieloNienasycone Kwasy Tłuszczowe

Żeby komórki nerwowe w mózgu funkcjonowały prawidłowo, ich błony komórkowe muszą wykazywać płynność i elastyczność. Takie właściwości nadają im kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6 o długim łańcuchu węglowym, wyposażone w wiele wiązań podwójnych, działających jak zawiasy. W ten sposób wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WNKT) zapewniają komórkom sprawne działanie.

Związki te są zbudowane na bazie łańcucha z atomów węgla, połączonych z sobą wiązaniami. Określenie „nienasycony” oznacza, że w łańcuchu węglowym kwasu tłuszczowego znajdują się wiązania podwójne, a „wielonienasycony” – jeżeli podwójnych wiązań jest wiele.

Obecność cząsteczek o długim łańcuchu, w którym znajdują się liczne podwójne wiązania, ma bardzo duży wpływ na fizyczne właściwości błon komórkowych, a w szczególności na ich odpowiednią płynność i elastyczność. Bez odpowiedniej ilości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych błony komórkowe będą bardziej przypominać sztywne i nieruchome klocki LEGO. Tymczasem ich powierzchnia powinna falować jak ocean, co jest konieczne dla sprawnego przewodzenia impulsów między komórkami nerwowymi.

Dlatego długie, wielonienasycone kwasy omega-3 i omega-6 są konieczne dla prawidłowego funkcjonowania mózgu. Szczególnie wiele uwagi poświęca się roli omega-3 DHA (kwasu dokozaheksaenowego), w którego cząsteczce znajdują się aż 22 atomy w łańcuchu węglowym, połączonych 6 wiązaniami podwójnymi.

Do rodziny omega-3 należy także EPA (kwas eikozapentaenowy), który nie wchodzi w skład błon komórkowych, ale pełni inne ważne biologicznie role w organizmie, np. hamuje nadmierny reakcje zapalne, zapobiega utracie DHA. Z kolei omega-6 GLA (kwas gamma-linolenowy) jest istotny dla neurotransmisji, czyli przekazywaniu impulsów między komórkami nerwowymi.

WNKT - WieloNienasycone Kwasy Tłuszczowe

Naturalne źródła WNKT

Określenie „niezbędne” kwasy tłuszczowe wskazuje, że nasz organizm nie potrafi tych związków wytworzyć – jesteśmy więc uzależnieni od tego, co znajduje się w naszym pożywieniu. Ryby dostarczają kwasy tłuszczowe omega-3 EPA i DHA, konieczne dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania mózgu dziecka, ponieważ żywią się algami, które w naturalny sposób potrafią syntetyzować te związki. Natomiast olej z wiesiołka jest bogaty w omega-6 kwas gamma-linolenowy (GLA).

Najbogatszym źródłem niezbędnych, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 są morskie ryby, np. halibut, makrela, śledź, szprot, łosoś atlantycki, sardynka. Dieta naszych przodków sprzed tysięcy obfitowała w ryby. Obecnie zaleca się spożycie co najmniej 2–3 posiłków rybnych tygodniowo, jednak spożycie ryb we współczesnych społeczeństwach jest często znacznie niższe. W Polsce wynika to z tradycji kulinarnych, a także wysokiej ceny ryb w porównaniu do innych rodzajów mięsa. Wiele osób obawia się o ryzyko kumulacji toksycznych związków (np. bifenole, dioksyny, rtęć), zwłaszcza w mięsie dużych, długo żyjących ryb morskich, i z tych powodów unika ich spożywania.

Ponadto na wartość spożywanego oleju rybiego zależą od wielu czynników stanu fizjologicznego poławianych ryb, pory roku i miejsca połowu. Ryby hodowlane dostarczają mniej omega-3 w porównaniu do tych żerujących dziko, a niektóre gatunki (np. karp czy panga) zawierają śladowe ich ilości. Tak więc w wielu rodzinach spożywa się zbyt mało ryb, albo nie dostarczają one wystarczających ilości niezbędnych, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych.

Naturalne źródła WNKT

Deficyty WNKT – skąd się biorą?

Przy diecie ubogiej w ryby organizm ma bardzo ograniczone możliwości zapewnienia komórkom nerwowym w mózgu odpowiednich ilości długołańcuchowych, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, takich jak omega-3 EPA i DHA. Deficytom sprzyja nadmiar kwasów omega-6 a naszym pożywieniu, a także nieprawidłowości enzymatyczne, prowadzące do nadmiernej utraty DHA z błon komórkowych.

W naszym pożywieniu występują macierzyste kwasy tłuszczowe (prekursory) – dla linii omega-3 jest to kwas α-linolenowy, który występuje np. w oleju lnianym, rzepakowym, sojowym, w siemieniu lnianym, w niektórych warzywach. Organizm może je przekształcać w dłuższe, wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Jest to jednak proces mało wydajny; ze 100 miligramów prekursora omega-3 może powstać co najwyżej 2-3 mg DHA.

Jeżeli w diecie przeważają prekursory omega-6, rywalizują one o dostęp do układów enzymatycznych, wspólnych dla linii omega-6 i omega-3. W naszym kręgu kulturowym spożywa się nawet więcej niż 20 razy omega-6 niż omega-3, podczas kiedy ten stosunek nie powinien on przekraczać 5:1. Nadmiar kwasów tłuszczowych omega-6 „okupuje” enzymy, potrzebne do przekształcania prekursora omega-3 w aktywne biologicznie EPA i DHA.

Ponadto u niektórych osób do deficytów kwasów tłuszczowych omega-3 prowadzi codzienna utrata DHA wskutek nadmiernej aktywności enzymów. Pod wpływem fosfolipazy cząsteczki DHA są usuwane z fosfolipidów błon komórkowych. Ten defekt enzymatyczny został opisany np. przy problemach z obszaru dysleksji, przy zaburzeniach autystycznych. W takiej sytuacji nawet spożywanie posiłków bogatych w DHA nie zniweluje niedoborów.

Warto wiedzieć, że EPA hamuje nadmierną aktywność fosfolipazy. Dlatego w celu niwelowania niedoborów niezbędnych, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych polecane jest jednoczesne wyrównywanie poziomu nie tylko omega-3 DHA, ale także EPA, oraz omega-6 GLA.

Deficyty WNKT – skąd się biorą?

Badania kliniczne

Odkrycie znaczenia niezbędnych, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych dla funkcjonowania mózgu skłoniła naukowców do podjęcia prób zastosowania klinicznego preparatów omega-3/omega-6 u dzieci. Dzięki temu zgromadzono dowody na to, że ich podawanie przynosi korzyści zarówno dzieciom zdrowym, jak i tym, u których obserwuje się cechy zaburzeń neurorozwojowych.

KWASY OMEGA3/6 U ZDROWYCH DZIECI SZKOLNYCH: WPŁYW NA CZYTANIE

154 dzieci szkolne podzielono na dwie grupy i podawano im albo preparat omega3/6, albo placebo. Po 3 miesiącach przy użyciu programu komputerowego LOGOS oceniono zdolność czytania w obu grupach.

POPRAWA ZDOLNOŚCI CZYTANIA

Analiza wyników wykazuje, że podawanie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych poprawia umiejętność czytania, ponieważ prowadzi do:

  • Szybszego rozpoznawania liter
  • Sprawniejszego „tłumaczenia" liter na głoski
  • Lepszego rozumienia czytanego tekstu

Johnson M, Fransson G, Östlund S, Areskoug B, Gillberg J Child Psychol Psychiatry. 2017 Jan;58(1):83-93

Czy podawanie kwasów tłuszczowych może pomagać w czytaniu u zdrowych, szkolnych dzieci?

Żeby odpowiedzieć na to pytanie, zaprojektowano badanie kliniczne, które przeprowadzono w Szwecji na grupie dziewięcio – i dziesięciolatków, uczniów szkół podstawowych. Głównym badaczem był profesor Mats Johnson z Uniwersytetu w Göteborg. Do badania włączono 154 dzieci, po połowie chłopców i dziewcząt.

Dzieciom podawano preparat omega3/omega-6 przez 3 miesiące. Dla wyeliminowania efektu placebo kapsułki niezawierające aktywnych składników podawano w grupie kontrolnej. Dobór do grupy aktywnej i grupy placebo był losowy. Ani lekarze, ani pacjenci nie mieli wiedzy, w której grupie kto się znajduje (próba podwójnie zaślepiona).

Umiejętność czytania jest złożonym procesem. Do najważniejszych jego elementów należy rozpoznawanie liter (analiza wzrokowa), przetwarzanie tekstu zapisanego w postaci liter do ciągu głosek (tzw. dekodowanie fonologiczne), zapisywanie tych informacji w pamięci krótkotrwałej, i porównywanie z biblioteką już poznanych słów, co finalnie prowadzi do zrozumienia znaczenia czytanego tekstu.

Na potrzeby badania opracowano specjalny pogram komputerowy o nazwie LOGOS, żeby obiektywnie ocenić i zmierzyć szybkość poszczególnych etapów procesu czytania. Dzieci były proszone o wykonanie zadań na czas: wskazanie w ciągu 24 liter par identycznych lub nieidentycznych, odczytanie 24 sztucznie utworzonych wyrazów (żeby wyeliminować efekt rozpoznawania wyrazów po kształcie i ułożeniu liter), oraz odpowiedź na 15 pytań dotyczących przeczytanej historyjki.

Wyniki tego badania wykazały, że podawanie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych przyspieszyło rozpoznawanie liter, ich tłumaczenie na język głosek, a dzieci udzielały trafniejszych odpowiedzi na pytania – czyli czytały szybciej i z większym zrozumieniem. Analizy statystyczne potwierdziły, że poprawa umiejętności czytania dzięki stosowaniu omega-3/omega-6 była znamienna statystycznie, czyli że różnice wyników między dziećmi w grupie aktywnej i grupie placebo nie są dziełem przypadku.

Poprawa szybkości czytania i rozumienia tekstu może być ważna dla rozwijającego się dziecka: pozwala na lepsze uczenie się, pobudza wyobraźnię, zwiększa szansę na jak najlepsze wykorzystanie jego potencjału. Dlatego wg badaczy warto rozważyć regularne podawanie młodemu uczniowi preparatów omega3/omega-6.

Używamy plików cookie, aby zapewnić najlepszą jakość korzystania z naszej witryny. Możesz dowiedzieć się więcej o plikach cookie, których używamy i jak zmienić ustawienia.

Akceptuję